Γιτάνη ή Τιτάνη
Σε μία περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, βρίσκονται τα ερείπια της Γιτάνης (ή Τιτάνης). Η πόλη ιδρύθηκε στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. βόρεια του ποταμού, ο οποίος για αιώνες πριν υπήρξε σύνορο μεταξύ των Θεσπρωτών και των βόρειων εχθρικών τους φύλων.
Κτισμένη στη συμβολή του Καλπακιώτικου στον Καλαμά, η πόλη διαθέτει ισχυρή φυσική οχύρωση, καθώς περιβάλλεται σχεδόν από όλες τις πλευρές από νερό, δίνοντας την εικόνα νησιού. Από την προνομιακή της θέση ήλεγχε την έξοδο του πλωτού, τότε, ποταμού προς τη θάλασσα.
Πολιτικό κέντρο του Κοινού των Θεσπρωτών και πρωτεύουσα της Θεσπρωτίας από την ίδρυσή της έως την κατάληψή της από τους Ρωμαίους (167 π.Χ.), γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την ελληνιστική περίοδο.
Πολυγωνικά τείχη μήκους 2.400 μ. περιβάλουν έκταση 280 στρεμμάτων, ενώ πυκνά δομημένο είναι μόνο το σχετικά ομαλό νότιο τμήμα της πόλης, έκτασης 180 στρεμμάτων. Στο εσωτερικό των τειχών είναι ευδιάκριτη η πορεία κάποιων δρόμων πλάτους 4-6 μ. και το κάτω μέρος των τοίχων αρχαίων κτιρίων. Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει πλήρως μία ιωνική στοά στο χώρο της αγοράς, ένα μικρό ναό, ιδιωτικές οικίες και δημόσια οικοδομήματα, εκ των οποίων ένα με τρεις ανδρώνες, διακοσμημένους με ψηφιδωτά δάπεδα, ταυτίζεται με το “Πρυτανείο”.
Η σχετικά πολυτελής διαβίωση των κατοίκων της πόλης λίγο πριν την καταστροφή της το 2ο π.Χ. αιώνα, πιθανότατα το 167 π.Χ. από τους Ρωμαίους, καθρεφτίζεται στην ποιότητα κατασκευής των δημόσιων κτιρίων που έχουν ανασκαφεί, καθώς και στον πλούτο των κινητών ευρημάτων τους. Το θέατρο, χωρητικότητας 4-5.000 θεατών, του οποίου αποκαλύφθηκε εν μέρει το λίθινο κοίλο με τις κρηπίδες σε μία περιοχή μεταξύ των τειχών και του ποταμού που προστατεύεται με διατείχισμα, πέραν των θεατρικών και εν γένει πολιτιστικών εκδηλώσεων, χρησιμοποιήθηκε και για τις συγκεντρώσεις του Κοινού, στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωπο όλων των θεσπρωτικών φύλων.
